مفهوم انقلاب‏هاى مخملى و انقلاب‏هاى رنگین چیست؟

 پاسخ این سؤال را به صورت مختصر در نکات زیر دنبال مى‏کنیم:

انقلاب‏هاى رنگین‏

انقلاب‏هاى رنگین، نامى است که به طور گروهى به دسته‏اى از تحرکات مربوط به هم اطلاق شده است که در بسیارى از جمهورى‏هاى شوروى سابق و کشورهاى شرقى - بلوک شرق - به وقوع پیوسته است. وجه مشترک تمامى این حرکات، مبارزاتى منفى است که بر ضد حاکمان متعصب و دیکتاتور انجام شده است. به طور کلى، مخالفان، از دموکراسى و آزادى دفاع کرده‏اند و در تمام حالات، یک رنگ یا گل خاص، به عنوان نماد، مورد استفاده قرار گرفته است.

 عوامل انقلاب‏هاى رنگین‏

بر اساس واقعیت‏هاى موجود، سازمان‏هاى غیردولتى (NGOها)، نقش بسیار مهمى در این انقلاب‏ها داشته‏اند. در تمام حالات، اکثر شرکت کنندگان را جوانان و سازمان‏هاى دانش‏آموزى، در کنار سایر شهروندان، تشکیل داده‏اند. این حرکات مخالف، تاکنون در صربستان و مونتنگرو، موجب سقوط میلوسویچ، در گرجستان، موجب عزل ادوارد شوارد نادزه (انقلاب رُز)، در اکراین (انقلاب نارنجى)، موجب سقوط ویکتور یانوکویچ و در قرقیزستان (انقلاب لاله)، موجب فرار عسکر آقایف شده است. در تمام حالات، الگوى اتفاقات، کم و بیش مشابه بوده است و در تمام این موارد، به دنبال برگزارى انتخابات بحث برانگیز، مخالفت‏هاى گسترده خیابانى منجر به عزل، سقوط یا فرار رهبرانى شده که از سوى مخالفین، دیکتاتور شناخته شده بودند. این وقایع نشان مى‏دهد که امروزه موج تغییرات در جمهورى‏هاى شوروى سابق، قوى‏تر شده است.

 تمایل آمریکا به کنترل مناطق اتحاد جماهیر شوروى سابق، واضح و آشکار است. از این رو، بسیارى از تحلیل‏گران معتقدند که این انقلاب‏ها، کودتاهاى ساخت آمریکا بوده‏اند و نقش سفراى ایالات متحده در داخل این کشورها، مهم و اساسى بوده است؛ همانند نقشى که NGOها، به ویژه موسسه جامعه باز متعلق به جروج سوروس، ایفا کرده‏اند.

 انقلاب نارنجى اکراین‏

این انقلاب، مجموعه‏اى از مخالفت‏ها و وقایع سیاسى بود که به عنوان نتیجه دور دوم انتخابات بحث برانگیز ریاست جمهورى در سال 2004م. در این کشور صورت گرفت. این وقایع، منجر به باطل شدن نتیجه انتخابات و تکرار آن شد. در دور جدید انتخابات، ویکتور یوشچنکو، رهبر مخالفین، به عنوان رئیس جمهور معرفى شد و ویکتور یانوکویچ، شکست خورد.

 این انقلاب، علاوه بر تحولات داخلى، منجر به تیرگى روابط این کشور با روسیه شد؛ تا جایى که اختلافات گازى روسیه و اوکراین، متأثر از برخى زمینه‏هاى سیاسى و حوادث پس از وقوع انقلاب نارنجى اوکراین است که روسیه را برآن داشت تا برخى کمک‏هاى اقتصادى، مانند صدور گاز ارزان قیمت به این کشور را متوقف کند.

 رنگ نارنجى بدین جهت از سوى مخالفین انتخاب شد که این رنگ در مبارزه انتخاباتى نامزد مخالفین، ویکتور یوشچنکو، رنگ غالب بود. نماد آنها، نوار یا پرچمى با شعار «بله، یوشچنکو»، به رنگ نارنجى بود. در این‏جا، انقلاب با شعار Pora(حالا وقتش است)، حرکت مى‏کرد.(1)

 جامعه باز و انقلاب مخملى‏

انقلاب مخملى، به مجموعه‏اى از تحولات سیاسى گفته مى‏شود که از مدیریت رسانه‏اى و افکار عمومى و همزمان، مهندسى اجتماعى آغاز شده تا به یک مهندسى جدید سیاسى و تغییرات شبه دموکراتیک در یک نظام سیاسى معطوف گردد. نخستین بار، رسانه‏هاى نزدیک به غرب، با مهندسى افکار عمومى در صربستان، موجب به زیر آمدن میلوشویچ از مسند قدرت شدند. این رخداد، با واکنش مسکو که حامى دولت‏هاى اروپاى شرقى بود، مواجه شد؛ اما ظاهر این تحول، با یک روند شبه مردم‏سالارانه (دموکراتیک) رخ داده بود. پس از آن، نوبت به گرجستان رسید. ادوراد شواردنادزه در انتخابات پیروز شد؛ اما نهادهاى مدنى علاقه‏مند به غرب و رسانه‏هاى مخالف، سیاست‏مدار کهنه‏کار را به تقلب در انتخابات متهم کردند و بر خلاف قانون اساسى گرجستان، شواردنادزه ملزم شد تا به انتخابات مجدد، تن دهد که نتیجه انتخابات با اندک تمایزى، به نفع مخالفان رقم خورد.

 نماد مخالفان، گل‏هاى سرخ بود؛ اما اینان اغلب با لباس نارنجى به میدان مى‏آمدند و براى همین، این شیوه مدیریت فضاى سیاسى، از مهندسى اجتماعى تا مهندسى سیاسى را انقلاب گل‏ها، یا انقلاب نارنجى (رنگى) یا انقلاب مخملى (نرم) توصیف کردند.

 از این پس، این نوع مهندسى سیاسى که با مقدمات رسانه‏اى و مهندسى اجتماعى شکل گرفته بود، در دیگر جمهورى‏هاى تازه استقلال یافته شوروى سابق نیز آزموده شد و در اوکراین نیز به نتیجه مطلوب غرب منجر گردید. اوکراین، دروازه ورود غرب به آسیا بود؛ سپس جمهورى آذربایجان، کشورهاى آسیاى میانه، لبنان و سوریه هدف قرار گرفتند که البته در کشورهاى اخیر، توفیق جدى حاصل نشد. به ویژه در لبنان و سوریه، عملاً مردم به تحکیم حاکمیت ملى خویش رأى دادند و به اعمال مدیریت غرب در امور داخلى خود، پاسخ منفى دادند. چند ماه پیش بود که غرب همین تجربه را در نپال آزمود. هدف او از اعمال فشار بر پادشاهى این کشور، استقرار یک نظام شبه دموکراتیک، براى پذیرش اعمال مدیریت غرب در این کشور بود. نپال، کشورى است در میانه چین و هند و مهار این دو کشور قدرتمند آسیاسى با اهرم نپال، مى‏تواند برنامه دیرینه غرب براى آسیا را تحقق بخشد. نکته قابل توجه این‏جاست که در ضلع شمال غربى نپال، استان پرمسئله تبت چین قرار دارد.

 چندى پیش، رایس به پاکستان رفت و در دیدار با مشرّف، وى را به اطاعت بیشتر از غرب فرا خواند و با تأکید بر ضرورت تن دادن پاکستان به دموکراسى آمریکایى، به طور ضمنى، فرمان‏گریزى اسلام‏آباد از سیاست‏هاى غرب را موجب تحمیل یک انقلاب مخملى به این کشور عنوان کرد.

 براى نخستین بار، تهدید به انقلاب مخملى در ایران، از سوى یک جناح افراطى و در آستانه انتخابات مجلس ششم مطرح شد. این طرح، زمانى مورد توجه قرار گرفت که گرجستان، تازه تحولات شبه انقلابى خود را پشت سرگذاشته بود و طراحان آن در ایران، از این پروژه، به عنوان گرجستانیزه کردن انتخابات یاد مى‏کردند.

 اقداماتى چون تحصن و استعفاى دسته‏جمعى برخى نمایندگان و مدیران که با واکنش سریع رئیس مجلس وقت و رئیس جمهور سابق مواجه شد، در همین راستا صورت پذیرفت؛ اما بى‏اعتنایى بدنه اجتماعى و ناآگاهى جناح افراطى از ظرفیت اجتماعى خود، موجب شد تا جامعه به این اقدامات، اعتنایى نکند. این در حالى بود که رسانه‏هاى حامى این جناح افراطى و امپراتورى رسانه‏اى غرب، تمام تلاش خود را براى تقویت این طرح، به کار بسته بودند.

 اجرایى کردن این طرح براى انتخابات ریاست جمهورى نهم نیز در دستور کار قرار گرفت؛ اما شکاف عظیم جناح افراطى با بدنه اجتماعى، موجب ناکامى دوباره این طرح شد.

 براى شناخت کارگزاران انقلاب‏هاى مخملى، عجله‏اى براى معرفى عوامل جناح افراطى داخلى نداریم؛ البته معرفى ایشان، گهگاه از سوى نشریات و محافل داخلى صورت مى‏پذیرد؛ اما بهتر است که ستاد پشتیبانى این انقلاب‏ها را بیشتر بشناسیم. یکى از اصلى‏ترین نهادهاى برنامه‏ریزى براى تحولات شبه انقلابى، بنیاد «اوپن سوسایتى» یا «جامعه باز» است. این بنیاد، متعلق به «جورج سوروس»، یکى از شاگردان کارل ریموند پوپر، نظریه‏پرداز لیبرال دموکراسى اتریشى است که با تمسک به کتاب «جامعه باز و دشمنانش»، اثر پوپر، بدین نام، موصوف گردیده است. این بنیاد، گاهى به نام صاحب آن، بنیاد سوروس هم خوانده مى‏شود.

 این بنیاد، یکى از ده مؤسسه فعال در خدمات عام المنفعه در اروپاى شرقى و جمهورى‏هاى تازه استقلال یافته شوروى است و در پوشش خدمات خیریه، برنامه‏ریزى و ساماندهى نهادهاى مدنى و غیردولتى را در راستاى تحقق جامعه باز، در دستور کار خود دارد.

 بنیاد سوروس (اوپن سوسایتى)، در کنار بنیاد رسانه‏اى رابرت مردوخ (یا مرداک)، دومین سازمان رسانه‏اى جهان است که بیشترین شبکه‏هاى تلویزیونى، خبرگزارى‏ها، خبرنامه‏ها و روزنامه‏ها را در سطح جهان، مدیریت و هدایت مى‏کند. این مدیریت و هدایت، گاهى صورتى آشکار دارد و گاهى با واسطه و به صورت نهان، انجام مى‏گیرد. فعالیت رسانه‏اى مردوخ، آشکار است و این مؤسسه، جسورانه در اداره و خرید شبکه‏هاى بزرگى چون فاکس نیوز، الجزیره و حتى رسانه‏هاى آسیاى دور، فعالیت مى‏کند؛ اما سوروس بیشتر اصرار دارد تا به صورت پنهان، در خرید و هدایت رسانه‏ها فعالیت کند. حضور چشمگیر در هدایت قفقاز، آسیاى میانه، افغانستان، ترکیه و دیگر کشورهاى اطراف ایران، نمونه‏اى از این فعالیت‏هاست.

 تا سال 2004 م. تنها20 مؤسسه خبرى در جمهورى آذربایجان تحت پوشش بنیاد سوروس قرار گرفته بود. اعتراض هماهنگ جمعى از رسانه‏هاى این کشور به سفر سال گذشته الهام على‏اف به ایران و دیدار وى با مقام معظم رهبرى و نیز هجوم گسترده خبرى رسانه‏هاى جمهورى آذربایجان و ترکیه در راستاى تقویت و پشتیبانى رسانه‏اى از ناآرامى‏هاى اخیر در شمال غرب کشور، هدایت این رسانه‏ها را از سوى یک ستاد مرکزى، بیش از پیش، محتمل مى‏کند.

 1. ر. ک: گلشن ساچدوا، ترجمه: سعید موسوى، روزنامه همشهرى دیپلماتیک شماره 72، 14/8/84.